Η
τελειόφοιτη μαθήτρια Φωτεινή Συρίγου (τμήμα Ανθρωπιστικών σπουδών Γ1),
παίρνοντας αφορμή από τα επίκαιρα θέματα που εξετάζονται στο μάθημα των
Θρησκευτικών και σε συνεννόηση με τον θεολόγο Παναγιώτη Ανδριόπουλο, συνέταξε
το ακόλουθο κείμενο προβληματισμού σχετικά με τη σχέση Ορθοδοξίας και
οικολογίας.
Ορθοδοξία, περιβάλλον και οικολογία
της Φωτεινής Συρίγου, μαθήτριας του Γ΄1 τμήματος
Εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες η ορθόδοξη εκκλησία έχει στραφεί σε καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι άνθρωποι. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και συνακόλουθα η οικολογία. Το πρόβλημα είχε ξεκινήσει παλαιότερα αλλά επιτάθηκε τον 20ο αιώνα. Η ανάγκη να αντιμετωπιστεί η καθημερινή επιβίωση και να εξασφαλιστούν τα προς το ζην υποβάθμισε το φυσικό περιβάλλον. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα αποτελούν πολυτέλειες όταν λείπει και το ψωμί ακόμη.
Όταν η τεχνολογία άρχισε να προσφέρει λύσεις για την καθημερινή επιβίωση, νέος στόχος έγινε να προσφερθεί στην ανθρωπότητα την ευτυχία μέσω της δυνατότητας εξουσιασμού των φυσικών δυνάμεων. Η εκκλησία στη Δύση αποδέχθηκε τη χειραγώγηση της φύσης, που στόχευε στην ευημερία του ανθρώπου. Στην προσπάθειά της να ανταγωνισθεί την τεχνολογική πρόοδο, ενθάρρυνε και αυτή τους ανθρώπους να εξουσιάσουν τον κόσμο. Αυτή η ενθάρρυνση έγινε είτε με την αναφορά σε αποσπάσματα από τη Παλαιά Διαθήκη, όπου αναφερόταν ότι ο Θεός διέταζε τον άνθρωπο να κατακτήσει τη γη, είτε μέσω της εκθείασης της ανθρώπινης λογικής ως της θείας εικόνας του ανθρώπου σε αντίθεση με την υλιστική και αμαρτωλή φύση του υπολοίπου της δημιουργίας. Η αντιμετώπιση του ανθρώπου ως εξουσιαστή της φύσης οδήγησε στα σημερινά οικολογικά προβλήματα.
Τα καθημερινά ζοφερά προβλήματα του περιβάλλοντος μας υποχρέωσαν να ξαναδούμε τις κλασικές διακρίσεις, οι οποίες θεωρούσαν τις φυσικές επιστήμες ως υλιστικές και προσγειωμένες ενώ τη θεολογία ως μεταφυσική και πνευματική θεώρηση των πραγμάτων. Η περιβαλλοντική κρίση και η αντιμετώπισή της απαιτεί τόσον την πνευματική όσο και την υλιστική προσέγγιση.
Τα τελευταία χρόνια στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας έγινε κατανοητό ότι υπάρχει μία αδιάσπαστη συνεχής και χωρίς τέλος αλυσίδα στο περιβάλλον, από την οποία το κάθε είδος εξαρτάται από όλα τα άλλα αέναα. Αυτή η συνολική θεώρηση των πραγμάτων δείχνει ότι βάζει τέλος στη διάσπαση και εξειδίκευση της γνώσης για τη Φύση. Αυτό φέρνει κοντά τη ορθόδοξη χριστιανική θεολογία που ναι μεν προσεγγίζει ανθρωποκεντρικά τη φύση αλλά παράλληλο θεωρεί τον άνθρωπο ως απαραίτητο στοιχείο της δημιουργίας, η οποία επίσης αξίζει σεβασμού διότι έχει δημιουργηθεί από τον Θεό. Πρόκειται για την «Αρχή της ανθρώπινης διάστασης».
Επιπλέον, ο κάθε επιστήμονας γνωρίζει πλέον ότι τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει δεν είναι τελικά, αλλά περιορισμένα από εκείνα τα στοιχεία τα οποία ακόμη δεν γνωρίζει. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργεί ευθύνη στον επιστήμονα για σεβασμό εκείνων των δεδομένων της φύσεως που αγνοεί. Ένας πραγματικός επιστήμονας δεν χρησιμοποιεί ποτέ την περιορισμένη γνώση που διαθέτει για να καταστρέψει τον πολύ μεγαλύτερο αριθμό πραγμάτων που δεν γνωρίζει. Ο ολισμός, η συνολικότητα της δημιουργίας επιβάλλει αυτήν την προσέγγιση στον αποσπασματικό τρόπο λειτουργίας των φυσικών επιστημών. Αυτή η προσέγγιση συμβαδίζει με την θεολογία η οποία θεωρεί ότι, εάν η αποσπασματική γνώση οδηγεί στην ευημερία του ανθρώπου εις βάρος επί παραδείγματι της ύπαρξης άλλων δημιουργημάτων του Θεού, αυτό στην πραγματικότητα προσβάλλει το Δημιουργό.
Με τα νέα δεδομένα η εκκλησία καλείται να κινητοποιηθεί σε χώρους και καθημερινά προβλήματα που μέχρι προσφάτως προσέγγιζε διαφορετικά. Ο ρόλος της δεν μπορεί να είναι αυτός μίας μη κυβερνητικής οργάνωσης που δραστηριοποιείται για το περιβάλλον. Αντιθέτως το πεδίο δράσης της επιβάλλεται να είναι στον τομέα της περιβαλλοντικής αφύοπνισης του ανθρώπου, της εμψύχωσής του και της δημιουργίας εκείνων των ηθικών σταθερών που έλειψαν την κρίσιμη ώρα που άρχισε να συντελείται η διατάραξη της περιβαλλοντικής ισορροπίας στον πλανήτη μας.
Η έννοιά του δεν ήταν τόσο να βρεθούν οι λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Οι λύσεις αυτές είναι γνωστές και υπάρχουν συγκεκριμένα προγράμματα που έχουν εκπονηθεί για την εφαρμογή τους, τα οποία επιβεβαιώθηκαν κατά τις εργασίες του συμποσίου. Ο πραγματικός στόχος της Ορθοδοξίας είναι να δείξει την ηθική διάσταση που έχει το περιβαλλοντικό πρόβλημα και που χρειάζεται η επιστήμη για να εργασθεί για τον άνθρωπο.